Nepoznati i malo poznati detalji iz života velikana naše književnosti. Priča da je između Isidore Sekulić i Ive Andrića postojalo više od prijateljstva do danas je ostala obavijena velom tajne
Često su životi pisaca zanimljiviji i uzbudljiviji od njihovih knjiga i doživljaja njihovih junaka. Srpskoj javnosti ostali su gotovo potpuno nepoznati mnogi događaji iz života naših klasika. Mnogi malo poznati ili nepoznati detalji iz života privlačili su više pažnje čitalaca od romana, drama ili pesama. Oni su danas srpski klasici, i istorija književnosti glanca njihove biste, a bili su živi ljudi, imali svoje “male tajne”.
Priča da je između Isidore Sekulić i Ive Andrića postojalo nešto više od prijateljstva ostala je obavijena velom tajne do današnjih dana. O Andriću je bilo dosta izmišljenih priča i tračeva, ali neka opipljiva dokumenta govore da ova storija sa Isidorom ne pripada jednoj od njih. Po svedočenju Nade Mirković, supruge dr Nikole Mirkovića, autora jedne od najznačajnijih studije o Andriću, između dva svetska rata, Ivo je još dok je živeo u Zagrebu, najpre bio zapao za oko, a po dolasku 1919. u Beograd, postao i velika ljubav Isidore Sekulić. Svedočenje gospođe Mirković može se uzeti kao vrlo pouzdano s obzirom na to da je sam Andrić bio čest gost u njihovoj kući. U zaostavštini našeg jedinog nobelovca pronađeno je i jedno Isidorino pismo, kao i dve njene razglednice. Najsimptomatičnije je pismo koje mu je uputio Ivo Vojnović iz Nice 12. oktobra 1919. godine. U njemu iskusni dubrovački gospar pita mlađeg kolegu: “Šta je sa Sekulićevom? Jedna mi gospođa piše, tj. pita me: Da li si mi što pisao o njoj i tebi?! Nemam pojma! Kakav ti je to rebus?” Od samog Andrića razrešenje rebusa nikad nije dato. Ako ova slatka ljubavna tajna i ne može da se dešifruje, postoje mnoge stvari iz života ovog velikana koje se sa pouzdanom sigurnošću mogu utvrditi, a gotovo su nepoznate. Jedna od njih je i ta da je u ranim godinama bio veoma zainteresovan i vezan za pozorište. Kao srednjoškolac imao je svoju pozorišnu trupu za koju je sam pripremao repertoar. Dramatizovao je i režirao jednu pripovetku tada poznatog pisca Milana Đ. Milićevića. Kako je sam govorio, to je bio njegov “prvi pozorišno-literarni rad”. U tom komadu igrao je i jednu od glavnih uloga, ali se u tom glumačkom prvencu nije baš proslavio. U Zagrebu se 1917. sprijateljio sa poznatim dramskim piscem Ivom Vojnovićem i znamenitim glumcem Ivom Raićem. Njih dvojica su dugo zajedno planirali da u Splitu otvore jedno “drugačije pozorište”. Do toga iz nepoznatih razloga nikada nije došlo.
Pozorište je po svemu sudeći bilo tiha patnja i još jednom velikanu naše književnosti. Danas se gotovo i ne zna da se pesnički bard Jovan Dučić bavio i dramskom literaturom. Interesantno je da se ovaj podatak ne spominje ni u jednom posleratnom izdanju Dučićevih sabranih dela, kao ni u piščevim biografijama i bibliografijama. Dve njegove drame, međutim, izvedene su u izuzetnim prilikama. Prva pod nazivom “Osloboditelj”, bila je posvećena kralju Petru I Karađorđeviću i izvedena je po okončanju Prvog svetskog rata na londonskoj pozornici. Povodom krunisanja Petra Mrkonjića u Narodnom pozorištu u Beogradu 8. septembra 1904. prikazane su Dučićeve istorijske slike u jednom činu “Krunisanje Dušanovo”, “Sablja besmrtnog vožda Karađorđa” i “Apoteoza Karađorđu”. Nijedno od ovih Dučićevih dramskih ostvarenje nije štampano i gubi im se svaki trag.
Ostalo je nepoznato, kad smo već kod Karađorđevića, da je kralj Aleksandar bio uspešan prevodilac Maksima Gorkog. Literarne tvorevine Gorkog u Srbiji su bile poznate i prevođene samo nekoliko godina nakon njihovog nastanka. Prvi prevod Gorkog na naš jezik bila je njegova “Pesma o sokolu” koju je preveo i objavio 1900. Nikola Nikolajević. Tu istu pesmu mnogo uspešnije, preveo je, bolje reći prepevao i kralj Aleksandar ali je taj njegov prevod objavljen tek posle njegove smrti 1935. godine u “Kalendaru” Kola srpskih sestara. Najlepše madalačke godine kralj Aleksandar je proveo u Rusiji i sasvim je prirodno što odlično poznavao ruski jezik. Međutim, ostaće velika nedoumica zašto se pored toliko velikih ruskih pesnika odlučio da prevede Gorkog, već tada poznatog radničkog borca i proleterskog pisca.
Mnoge malo poznate ili nepoznate detalje iz života srpskih pisaca ovekovečio je Dragoljub Vlatković u knjizi “Čitanka tajni”. On nam otkriva da je najveća ljubav oca moderne srpske pripovetke Laze K. Lazarevića, bila Srpkinja, a ne Švabica. Njegova životna ljubav zvala se Jelica Milinović i bila je kći oficira poreklom iz Ćuprije.
Kao student Velike škole u Beogradu Lazarević je živeo u blizini Saborne crkve i tu je sreo komšinicu Jelicu i zaljubio se na prvi pogled. Njen osmeh i njene oči pratiće ga do kraja života. Ni odlazak na studije u Berlin nije ništa izmenio. Ni ljubav sa poznatom Švabicom Anom Gutjar nije pomogla da zaboravi devojčurak iz beogradske bašte.
– Jelica Milinović može se prepoznati u mnogim njegovim dovršenim i nedovršenim pripovetkama – tvrdi Vlatković. – Među njima su i pripovetke “Vetar” i “Verter”. Lazarević Jelicu opisuje i u priči o Vučku letivetru (“On zna sve”) i u pripoveci “Na bunaru”.
Za Vojislava Ilića, pesnika koji je udario temelj moderne srpske poezije, ne može se reći da ga je sreća pratila u životu. Doživljavao je brodolom za brodolomom. Od bolesti u mladosti, do političkih progona i porodičnih tragedija… pa i velikih ljubavnih jada. Ali ti ljubavni jadi su, po svemu sudeći, obogatili njegovu poeziju.
Već u “Molitvi”, njegovim prvim stihovima o ljubavi, spominje se tajanstvena gospođica Zorka. Ta Zorka koja je obeležila pesnikovu mladost bila je mlada beogradska glumica Zorka Todosić. Ali u toj prvoj ljubavi Iliću je bilo suđeno da doživi tugu. Zorka Todosić je posle Milke Grgurove i Vele Nigrinove bila najveće ime beogradskog pozorišta. Bila je ćerka glumačkog para Ljubice i Dimitrija Kolarovića. Ponesena “daskama koje život znače” nije se osvrtala na zaljubljenog pesnika. Ali on nju nije zaboravljao, junakinja njegovog speva “Ribar” dobila je ime po njoj. A pesnik će čak i prvoj ćerki, koju je dobio u braku sa Tijanom Jakšić, kćerkom Đure Jakšića, dati njeno ime.
U svom kratkom životu, umro je u 34. godini, doživeće još jednu nesrećnu ljubav. Godinama po njegovoj smrti, po Beogradu se prepričavao skandal koji se desio između njega i Mileve Jakšić, najmlađeg deteta Vojislavljevog “pesničkog i kafanskog brata” Đure Jakšića, koja je usput bila i njegova svastika.
Retki hroničari su zabeležili “da je imala svega 10 godina kada joj je 1878. umro otac, a posle su se ređale sahrane za sahranom, braće, sestre, majke. Mileva Jakšić je postala učiteljica. Odlično je crtala, obožavala je poeziju, i jednog pesnika. I to, ni manje ni više nego muža svoje starije i već umrle sestre. Takva ljubav je u njeno doba bila sablažnjiva. Ali se Levica, kako su je još zvali, predala proslavljenom pesniku svom dušom i devojačkim ugledom, a pesnik joj nije ostao dužan. Istom, žarkom ljubavlju zavoleo je Vojislav Ilić i nju, po volji svoje sudbe klete”.
Njihova veza nije dugo trajala. Ilić je spas od ljubavnog jada pronašao u boemskom životu koji mu je dokrajčio zdravlje.
Vladika Rade Petrović bio je u mnogo čemu neobičan i izuzetan čovek. Bio je više rođen za svetovni život nego da bude sveštenik i vladar. Ljuba Nenadović, koji je boravio u Italiji u isto vreme kad i Njegoš, svedočio je da su se oko crnogorskog vladike otimale najviđenije i najotmenije dame. Njegovoj privlačnosti nije mogla da odoli ni lepa i čuvena Milica Stojadinović Srpkinja, a ni on njoj, jer je govorio: “Ja pojeta, ona pojeta, da nijesam kaluđer, eto kneginje Crnoj Gori!”
Profesor Andra Gavrilović, biograf znamenitih Srba, negde 1928. godine u Beogradu, na predavanju o Njegošu, prvi put javno je spomenuo jednu “njegovu ljubavnu iskru”. Otkrio je da je nepoznata lepotica iz Perasta odgovorila na ljubav najvećeg srpskog pesnika. On je tvrdio da je vladika list papira, na kome su bili zapisana njegova ljubavna osećanja, nosio stalno ispod svešteničke mantije, tik uz srce. Bio je to jedini trag njegovog greha. Međutim, kada je za to saznao njegov sekretar, list je odmah spaljen, a vladika Rade je nad pepelom zaplakao.
Dragoljub Vlatković u knjizi “Čitanka tajni” piše i o prvoj ljubavi Bore Stankovića. On tvrdi da je ova ljubav ostala tajna jer je bila “nečista”, “rodoskrvna”. Naime, pisac koji je opevao Vranje i jug Srbije, bio je zaljubljen u svoju ujnu Nušu. Ta “incestuozna ljubav je bila polazna tačka mnogih njegovih dela, a sama Nuša se javlja kao junakinja njegovih pripovedaka i romana”.
“Stankovićeva ujna Nuša bila je živa i temperamentna žena. Svojom senzualnošću i senzibilnošću zračila je oko sebe”, piše Vlatković.
O ovoj Borinoj tajnoj ljubavi svedočenja su ostavili Petar Milenković, njegov prijatelj iz tog vremena, i jedna zaboravljena književnica iz Vranja, Vuka Pop-Mladenova, koja je velikog pisca lično poznavala.
Izvor: Večernje novosti
