Knjiga prof. dr Milana Vukomanovića, Istorijski Isus, pre Hrista (Smederevo: Heliks, 2013), svojevremeno je izazvala poprilično polemike – koju je počela Srpska pravoslavna crkva. Naravno, o toj polemici, u ovom prikazu, neće biti reči – jer ona, naravno, nije predmet ovog prikaza. Međutim, biće reči o samoj knjizi, o njenom sadržaju, koji je Srpska pravoslavna crkva smatrala „problematičnim“. Da se razumemo, na samom početku, ova knjiga je naučna studija; ova studija nema nameru da ikoga preobrati, da ikoga navede da se svoje religije odrekne ili i šta slično. Njena namera identična je nameri svake naučne studije – a to je prosvećenje, ali i prosvetljenje.
Pre samog sadržaja, neophodno je napisati nešto o samom autoru. Prof. dr Milan Vukomanović je redovni profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, na Odeljenju za sociologiju. Posvećen je problemima religije, vere i religioznosti u društvu, ali i hermeneutici, ranoj hrišćanskoj istoriji,apokrifnim religijskim tekstovima i sl. Svoju doktorsku disertaciju posvetio je Jevanđelju po Tomi, apokrifnom jevanđelju, kojem je pristupio hermeneutički. Pisao je, takođe, i o ranim hrišćanskim mitovima, u istoimenoj studiji. Drugim rečima, prof. Vukomanovića možemo, bez oklevanja, svrstati u stručnjake za rano hrišćanstvo poput Reze Aslana, Barta D. Ermana i dr. koji su svojim studijama neizmerno doprineli svetskoj nauci.
Studija prof. Vukomanovića, Istorijski Isus, pre Hrista, sazdana je od sedam poglavlja, koja su, u celosti, usredsređena na istorijski kontekst u kojem je živeo i delao Je(o)šua ha-Nocri (Isus Nazorej, Isus „Nazarećanin“), u prvoj trećini prvog veka. Vukomanović ističe što su istakli i mnogi naučnici pre njega: da je Je(o)šua bio religiozni Jevrejin, koji bi se zbunio kada bi se, kao Povratnik, osvrnuo na dve religije na koje je presudno uticao, jer je on, sam, bio rabin, hasid, koji je pokrenuo religijski pokret sličan brojnim pokretima tog vremena.
Taj pokret je, ponajviše, težio da ostvari određeni politički uticaj, a sve što je o pokretu pisano, pisano je uz brojne redakcije, prepravljanja, brisanja…i odabrano iz obilja religijskih tekstova (oko 7.500), na osnovu teološke i političke podobnosti tog doba.
Dalje, u studiji su predstavljeni podaci poput onog da je pripovest o Je(o)šuinom čudesnom rođenju i ranom detinjstvu prisutna isključivo u jevanđeljima Mateja i Luke. Pritom, u nauci je, danas, prihvaćeno da su ti ”prolozi” nastali nezavisno i kasnije od osnovnog teksta samih jevanđelja. Preostala dva jevanđelja ničim ne upućuju na pomenute ”prologe”, a kada bi se oni izuzeli, piše Vukomanović,”to se uopšte ne bi primetilo u ostatku Matejevog i Lukinog teksta, kao ni u ostala dva kanonska jevanđelja”. Naravno, da biste saznali koji su još značajni delovi jevanđelja naknadno dodati, važno je da pročitate i ovu – ali istudije pomenutih autorâ.
U preostalim poglavljima, možete čitati o podrobno opisanoj društvenoj istoriji Isusovog pokreta, o prirodi jevanđelja kao teksta, o apokrifnom Tominom jevanđelju, oIsusovim parabolama i o Delima apostolskim (koji, uzgred, nisu napisali jevanđelja, jer nisu govorili grčki, već aramejski jezik). Knjiga obiluje podacima o ranom hrišćanstvu, o ličnostima koje je crkva, na svojim saborima u prvim vekovima nove ere, kanonizovala, hristijanizovala i vaznela u nebesa; podacima koje nećete doznatina časovima veronauke ili na predavanjima na ma kojoj obrazovnoj institucijikoju je otvorila određena hrišćanska crkva ili denominacija.
Zaključićemo rečima kojima je zaključio i prof. Vukomanović, da bismo ilustrovali revolucionarnost ove knjige na srpskom govornom i naučnom području:
„Sam Isus, pomalo paradoksalno, nije bio nikakav hrišćanin. On nije planirao da osnuje nikakvu novu religiju, već da podstakne jedan mesijanski, religijskopolitički pokret u Galileji i Judeji. Hrišćani nisu bili ni Isusovi apostoli, kao ni njegov rođeni brat Jakov, koji ”kralja judejskog” i ”božjeg pomazanika”nasleđuje u Jerusalimu nakon njegovog dramatičnog raspeća. Posle Jakova, tu ”kraljevsku liniju” nasleđuju i drugi članovi Isusove uže i šire familije. Ali taj deo autentične povesti Isusovog pokreta, a naročito Ješuin brat, bivaju neopravdano skrajnuti, potisnuti i gotovo prećutani u docnijim, crkvenimizvorima… To potiskivanje je izgleda bilo prisutno od samih početaka razvojatog novog, mesijanskog pokreta. […] Rani crkveni oci, egzegeti bili su, dakle, duboko svesni političke uslovljenosti svojih doktrina. Još u prvobitnoj crkvi, tokom prva tri veka n.e., neka hermeneutička pitanja se, recimo, postavljaju kao izrazito politički problemi.“
Piše: Boban Trifunović
