Prvi put, celovito istražen i prikazan život epskog, ali i istorijskog, junaka Marka Kraljevića, kao i o njegovog vremena, dat je u knjizi „Marko Kraljević, Čovek koji je postao legenda” („Laguna”) autora Marka Aleksića, arheologa, kustosa, predavača i jednog od najvećih stručnjaka za mačeve i vitešku opremu u svetu. Ovo delo sadrži podatke o bitkama u kojima je učestvovao Marko Mrnjavčević, o njegovim putovanjima, privatnom životu, smeštajući ga u precizan istorijski okvir 14. veka. Knjiga „Marko Kraljević, Čovek koji je postao legenda”, biće predstavljena u utorak 21. jula od 18 časova u knjižari „Delfi” u SKC-u.
Marku Kraljeviću do sada u našoj istoriografiji nije posvećena biografska sinteza. Šta je po vašem mišljenju tome razlog?
Dok pojmovi i motivi iz srednjeg veka danas imaju važna značenja i široku primenu u globalnoj kulturi, kod nas je srednji vek i dalje ostao pod opterećenjem stereotipa o mračnom dobu sputanih sloboda i socijalnih nepravdi. Sličnu sudbinu doživeo je i naš nacionalni junak koji je često bio žrtva neznanja i predrasuda. Marko Kraljević je naš nacionalni junak, ali i junak svih južnih Slovena, pa je i za mene bio neverovatan podatak da je ovo zapravo prva istorijska studija posvećena njegovoj ličnosti. Svakako da je najveća odgovornost na nauci, ali ako pretpostavimo da u jednom periodu možda nije bilo dovoljno samopouzdanja da se jedna grandiozna epska ličnost podvrgne zakonima moderne istorije, kasnije je možda u njegovom liku prepoznat mit koji je nosio određene nepoželjne nacionalne političke poruke.
Sa stanovišta istoriografije, koja nova saznanja pruža vaša knjiga?
U njoj su sadržana i najnovija saznanja o svakodnevnom životu u srednjem veku, proslavama, muzici, ishrani, nošnji i drugim običajima našeg plemstva, ali i običnih ljudi. To je omogućilo da se obuhvate i složenija društvena pitanja koja su i danas aktuelna, kao što su porodični odnosi, položaj žene u društvu, i drugo. Iako je zasnovana isključivo na naučnim podacima i dobila je stručne recenzije i podršku naših vodećih naučnih institucija, knjiga je zamišljena tako da na razumljiv i zanimljiv način izlaže nova saznanja.
Stvarate sliku istorijske ličnosti koja je kasnije bila sve osim nevažnog vazala. Time su razvejani neki od stereotipa o Markovom liku?
Kada pomislimo na istorijskog Marka, obično prvo kažemo da je bio turski vazal. Međutim, nova istraživanja do sada nedovoljno poznatih podataka iz turskih izvora otkrivaju drugačiju sliku. Najveći deo svoje samostalne vladavine Marko je zapravo proveo uspešno se boreći za samostalnost. Pored drugih podataka, o tome svedoči i ogorčena borba za Bitoljsko utvrđenje 1385. godine. Turski vazal je postao tek kada su i svi okolni preostali hrišćanski vladari to bili i kada je to ostao jedini način da zaštiti svoj narod. Marko je preko tri decenije bio među ljudima koji su bili na čelu srpskog naroda u važnom i dramatičnom razdoblju njegove istorije.
Ono novo što saznajemo iz vaše studije jeste i vrlo dinamičan privatni život koji je Marko Mrnjavčević vodio. Šta ste otkrili o njegovim brakovima, o mogućim potomcima?
Danas pouzdano znamo da se ženio najmanje tri puta, i to dva puta jednom istom ženom, što je gotovo nezabeležen slučaj u srednjem veku. Do sada su i nauka i narodno predanje bili gotovo jednoglasni, što je inače redak slučaj, da Marko Kraljević nije imao dece. I dok u sačuvanim podacima o njegovom životu zaista nema dokaza o tome, biografija njegove žene Jelene otkrila je nove podatke koji ukazuju na suprotan zaključak. Zanimljivo je da su epizode iz njegovog privatnog života prepričavane i stizale sve do Dubrovnika pa i dalje, a danas ih pouzdanije nego ranije možemo prepoznati i u narodnom predanju. To je bila još jedna, neočekivana, mogućnost koju je pisanje knjige omogućilo, da uporedimo otkrivene istorijske podatke s onim što je sačuvano u narodnom predanju. To je bila neka vrsta sociološke studije našeg srednjovekovnog javnog mnjenja, kako je tadašnja javnost doživljavala i koliko tačno je predstavlja događaje iz života svojih poznatih ličnosti.
Govorite o tri Markova portreta, o fresci u Markovom manastiru koja prikazuje junaka pod opremom na konju. Šta ovi prikazi govore o tajni viteštva, o novom konceptu junaka koji Marko zastupa?
Viteštvo je bio dominantan ideal čoveka u srednjovekovnoj Evropi pa i Srbiji toga vremena. Markovi portreti koji su veoma autentični, a zapravo je on bio njihov naručilac, i ne samo da nam omogućavaju da rekonstruišemo njegov izgled i pojavu, već nam predstavljaju Marka kao pravog srednjevekovnog viteza. Tako je sebe doživljavao, tako su ga doživljavali njegovi savremenici, a to nam govore i njegovi postupci tokom života. Savremenici su veoma cenili Marka Kraljevića o čemu svedoči i to da su sačuvane njegove poslednje reči. One nam otkrivaju čoveka koji se i u kritičnim trenucima trudio da ostane veran svojim moralnim načelima. Zanimljivo je da se u trenutku Markove pogibije, 17. maja 1395. godine, rame uz rame s njim borio još jedan poznati vitez sa naših prostora – Stefan Lazarević, koji tad još nije bio navršio ni dvadeset godina. Upravo je on bio taj koji je zapamtio poslednje reči svog slavnog sunarodnika, a Stefan će kasnije postati i prvi među vitezovima evropskog viteškog Reda zmaja.
Kako moralna ideja čojstva komunicira sa današnjom etičkom krizom u kojoj nema mesta za junaka i njegov podvig?
Heroj je oduvek simbolizovao vrhunske vrednosti jednog društva, ali je tek pojavom srednjovekovnog viteštva naša civilizacija dobila heroja s jasnim moralnim načelima. Prvi vitezovi nastali su kao ratnički ekvivalent monaštvu i gajili su ideal siromaštva i žrtvovanja. Suštinu njihovog moralnog kodeksa činila su hrišćanska načela, poput svetih ratnika na istoku i Hristovih vojnika na zapadu. Zanimljivo je da se različiti slojevi herojstva i srednjovekovnog viteštva mogu prepoznati i u epskom liku našeg junaka. Dok neke osobine Marka Kraljevića govore o njegovoj herkulovskoj snazi i neobuzdanoj prirodi poput arhajskih i paganskih heroja iz evropske tradicije, dotle druge predstavljaju pravu definiciju srednjovekovnog viteštva. Mi smo narod koji ima jednu od najbogatijih ratničkih tradicija pa ne čudi što je možda najbolja definicija srednjovekovnog viteštva sadržana upravo u lakonskim rečima jednog čoveka sa naših prostora. Primeri čojstva i junaštva Marka Miljanova predstavljaju u etičkom smislu tu kariku između srednjovekovnog viteštva i našeg vremena.
Razgovarala: Marina Vulićević
Izvor: Politika
